De excuus-cultuur.
Excuses zijn in. Zoals met alles waarvan de hoeveelheid
toeneemt, daalt dan ook de waarde ervan. En dat is er dan ook aan te merken.
"Verontschuldigd" wordt wellicht het meest gebruikt als synoniem voor
een afwezige die gemeld heeft dat hij niet komt, iemand die een uitnodiging om
aanwezig te zijn niet kan beantwoorden. Men vraag de andere die afwezigheid
niet kwalijk te nemen. Maar dat betekent natuurlijk niet dat men zich schuldig
voelt. O wee de andere die de afwezigheid wel kwalijk zou nemen; die zou zich
pas eerst moeten verontschuldigen ! Daartegenover staat dan het welgemeende
sorry, de spijt die men uitdrukt over eigen daad of nalatigheid, en de
vergiffenis die gevraagd wordt aan diegene die eronder heeft geleden, of aan de
Heer wiens gebod men heeft overtreden. Maar in de dagelijkse omgang is het
excuus vaak juist de uitdrukking dat men helemaal geen spijt heeft, maar in
tegendeel met iets doorgaat waarvan men vindt dat het helemaal niet kwalijk mag
worden genomen : men zegt excuus omdat men zich gerechtigd voelt zo te handelen
en de andere daar op een hoffelijke manier op wil wijzen. Excuses en
verontschuldigingen zijn vandaag vooral vormen van beleefdheid. Dat valt nog
des te meer op naarmate mensen "zich" verontschuldigen, in plaats van
verontschuldiging te vragen. Zichzelf verontschuldigen is natuurlijk absurd.
Dat doet geen afbreuk aan de diepe zin van een spijtbetuiging, berouw, een
verzoek om vergeving van een individuele persoon voor een morele fout die
hij/zij zou hebben gemaakt.
Wat te denken van mensen die voor andermans daad
verontschuldiging vragen ? Ik heb het niet over het verzoek om het de dader
niet kwalijk te nemen. Dit is vaak heel zinvol : een derde kan allicht
onpartijdiger aan diegene die zich verongelijkt voelen uitleggen dat de persoon
die de daad heeft gesteld eigenlijk geen schuld treft. In een maatschappij waar
de zuurtegraad blijkbaar hoog is, hebben we nood aan zulke mensen : mensen die
de zure burger erop wijzen dat niet elk hoogstindividueel gevoel van
verongelijkt zijn het recht geeft om anderen schuldig te achten, en die in die
zin oproepen tot wederzijds begrip in plaats van wederzijdse beschuldigingen.
Vicieuzer is het natuurlijk wanneer men voor iemand anders een
verontschuldiging vraagt, niet om begrip voor die persoon te vragen, maar juist
om de klager genoegdoening te geven en de betrokkene daarmee schuldig te
verklaren. Dit heeft niets met een spijtbetuiging te maken, maar veeleer met
een gezamenlijke beschuldiging van diegene die men beweert te verontschuldigen.
En wat is de zin van mensen die voor zichzelf omwille van andermans daden
excuses gaan aanbiedne of vragen ? Indien ze menen dat ze zelf fouten hebben
begaan, die die daden mee hebben veroorzaakt, gaat het eigenlijk om een
verontschuldiging voor eigen daad, die indien oprecht heel zinvol kan zijn.
Leeg wordt het echter wanneer men zich op andermans kosten verontschuldigt,
wanneer men de rekening daarvoor niet zelf betaalt, maar doorschuift naar
mensen in wiens naam men zich verontschuldigt, die daar helemaal niet om
gevraagd hebben.
Zoals het zinloos is zichzelf te verontschuldigen, is het
hypocriet om van een ander excuses te vragen indien men niet daadwerkelijk
bereid is om die vraag ook te beantwoorden, d.i. om te vergeven. En iemands fouten
vergeven houdt natuurlijk ook in dat men na aanvaarding van excuses niet nog
eens de rekening presenteert, een vergoeding vraagt. Is dat niet het geval,
gaat het niet meer om een oproep tot vergeving vragen en geven, maar om morele
chantage. Men kan het een schadelijder niet kwalijk nemen dat hij de vergoeding
vragat waarop hij recht heeft, maar wel dat dit ingekleed wordt in een
gespeelde verzoeningsgezindheid die er niet is. De ergste vormen van die
chantage vinden we waar van mensen excuses worden geëist, niet voor hun eigen
fouten, maar die van anderen. Natuurlijk moeten we wél respect hebben voor
mensen die vinden dat ze de morele last van andermans fouten (voorouders bv.)
op zich moeten laden. Maar niemand kan daartoe worden verplicht. Hooguit kan
juridisch iemand gehouden zijn de schulden te betalen van een erfgoed waarvan
hij ook de baten opvordert. Maar een morele schuld is dat nooit. Evenmin
bestaat er een collectieve schuld - ook op collectief vlak bestaat er hoogstend
de verantwoordelijkheid om de baten die men uit historische gebeurtenissen
haalt vooreerst te gebruiken voor de reële slachtoffers ervan.
Dat alles is iets heel anders dan de excuus-cultuur van
vandaag. En dan heb ik het nog niet overexcuses die historisch totaal naast de
kwestie zijn. Wie Verhofstadt in Kigali heeft gehoord zou warempel gaan denken
dat het ging om Belgische blanke paras die zwarte Hutus hadden vermoord.
Terwijl het veel zinvoller was geweest om de werkelijke wandaden van de
Coburgse en Belgische uitbuiting van Afrika goed te maken door diegene die
daarmee winst hebben gemaakt te verplichten deze ten bate van Afrika aan te
wenden. Ook in Vlaanderen hoort men excuus-verhalen winsten die er blijkbaar
allemaal op neer komen dat omgekeerd zwarte Vlamingen aan de lopende band witte
Walen zouden hebben vermoord. Ook hier worden begrippen als excuses op de
eerste plaats van hun eigenlijke betekenis afgewend. Maar dat nader toelichten
vergt misschien meer dan een column.
Matthias E. Storme
Posts
Geen opmerkingen:
Een reactie posten