Holocaust - Nadenken over het kwaad

Vijf augustus: De Nederlandse politie arresteert Siegfried Verbeke en levert hem uit aan Duitsland waar hij vervolgd wordt wegens ontkenning van de Shoah (de joodse Holocaust gekwalificeerd als genocide). Zes oktober: Hrant Dink, uitgever van een Turks-Armeens weekblad wordt door de rechtbank in Istanbul veroordeeld tot 6 maanden gevangenisstraf omdat hij de officiële Turkse stelling aanvecht dat er géén Armeense Holocaust heeft plaatsgevonden, of erger nog, dat die gerechtvaardigd was.

Is het niet onvoorstelbaar dat een Gemeenschap van landen die het minimaliseren van de Shoah zo vreselijk vinden dat ze er zelfs de vrijheid van meningsuiting pur sang voor afschaffen (het verbod geldt immers de pure meningsuiting, zonder dat aanzetten tot haat, laat staan geweld als voorwaarde geldt) tegelijk met groot vertoon onderhandelingen aanknoopt met een officieel holocaustnegerende staat? Onderhandelingen die geen ander doel beogen dan volledige toetreding van Turkije ? Is dat alleen geen voldoende argument om de onderhandelingen onmiddellijk stop te zetten ?

Nee, ik wil geen misbruik maken van de Holocaust, er zijn er al zovelen die dat doen. Ik wil de vrijheid van meningsuiting van Turken die de holocaust ontkennen, niet aan banden leggen. Maar mogen we tenminste eisen dat die vrijheid in Turkije ook geldt voor wie die Holocaust wel erkent ?

Ik doe dat met des te meer nadruk omdat sommige zogenaamde antifascisten bij ons (U weet wel, de nieuwe vorm waarin het fascisme vandaag terugkomt heet antifascisme) ons willen verbieden om het woord Holocaust te gebruiken voor iets anders dan de genocide op de joden in 1940-45. En dat doen ze niet uit filosemitische overwegingen. Vele orthodoxe joden wensen dat woord helemaal niet te gebruiken voor de Shoah van 1940-45; het is immers een Grieks woord voor brandoffer, en de idee van offer is er voor hen teveel aan.

Bovendien doelde het moderne gebruik van dit woord eerst, en voor 1940 zelfs exclusief, op de Armeense genocide (Zie hierover Hans-Lukas Kieser, "Die Armenierverfolgungen in der spätosmanischen Türkei.
Neue Quellen und Literatur zu einem unbewältigten Thema", Schweizerische Zeitschrift für Geschichte/ Revue Suisse d'histoire, Nr. 1, 2001, i.h.b. voetnoot 1; zie ook Christian Schmidt-Häuer, »Wer am Leben blieb, wurde nackt gelassen«, Die Zeit 23 maart 2005). Dit sinds 1895, omdat de Armeense stad Urfa toen omsingeld werd en met duizenden inwoners en al volledig uitgebrand. De Armeense Holocaust begon immers niet in 1915, tijdens de oorlog, zoals het Turkse excuus gewoonlijk luidt, maar in 1895 en 1909, en werd totaal in 1915. Kort nadien werden de Grieken vakkundig etnisch gezuiverd uit Klein-Azië (behalve Istanbul, waar dit gebeurde in de Kristallnacht van 1955 waar de Griekse winkels kort en klein werden geslagen).

De capitulatie jegens Turkije was ook toen al erg groot, zo groot zelfs dat Hitler bij het plannen van de judeocide tegenargumenten afwees met de vaststelling dat er toch niemand nog misbaar maakte over de Armeense genocide. Ook na 1945 hebben "strategische" overwegingen van het Westen er altijd toe geleid tegenover Turkije op dit punt te capituleren.

Maar kan men zich voorstellen dat er met Duitsland over samenwerking in Europa zelfs maar zou gepraat, zijn indien dat land de Shoah zou hebben ontkend en wie deze aanklaagde zou hebben vervolgd wegens besmeuring van het Duitse imago?

Over misbruik van de Holocaust gesproken: ik kan de lectuur aanbevelen van het rapport van een "wetenschappelijk comité" aan de Vlaamse regering over de herinrichting van het Holocaustmuseum in Mechelen. De wetenschappers willen de aandacht niet enkel op de slachtoffers richten, maar ook op de daders. Geen bezwaar. Voorts willen ze het niet enkel over de Shoah hebben, maar deze in het perspectief van andere genocides plaatsen. Ook dat klinkt niet onredelijk.

Men zou dan verwachten dat er aandacht wordt besteed aan de vele vormen en motieven van het kwaad in de mens. Ik zou zeggen, met de uitdrukking van Hannah Arendt, "de banaliteit van het kwaad". Of nog: de universaliteit van het kwaad, dat in elk van ons zit, en waarbij de beschaving vaak een relatief dun laagje vernis is dat snel kan verdwijnen.

Maar wat stellen onze wetenschappers? Dé oorzaak van alle kwaad is de natievorming en het nationalisme. De boosdoener kan dus duidelijk aangewezen worden. Dat moet wel enorm opluchten, want het volstaat dan misschien om antinationalist te zijn om immuun te zijn tegen het kwaad?

De conclusie verbaast niet als men de samenstelling van het wetenschappelijk comité ziet (een erfenis van Patrick Dewael ...). Gie Vandenberghe is een zeer knap en doorgaans genuanceerd historicus, maar daarnaast zitten er enkele duidelijke Vlaanderenhaters in. De éénzijdigheid van de basisgedachte druipt er langs alle kanten vanaf.

Even vicieus kan ik zeggen dat dé oorzaak van alle kwaad het socialisme is, want de twee massamoordsystemen van de 20e eeuw beriepen er zich allebei op: het nationaal socialisme en het internationaal socialisme.

Of misschien kan ik erop wijzen dat de Joden en de Armeniërs juist twee volkeren zijn die bij uitstek eeuwenlang stand hebben willen houden als eigenzinnige homogene volksgemeenschappen. Mag ik dan zo vicieus zijn te stellen dat het juist de haat tegen naties is die de dubbele holocaust van de 20e eeuw heeft veroorzaakt?

Neen, het kwaad zal niet verdwijnen door ideologische zondebokken te benoemen, door één of meer ideeënstromingen verantwoordelijk te maken: die zijn maar telkens wisselende dekmantels waarin het zich vertoont. Maar misschien is het socialisme wel grotendeels verantwoordelijk voor de enorme machtsconcentratie in handen van de staat, die niet alle, maar wel de meeste genocides heeft mogelijk gemaakt.

Of is het de radicale verlichting, die religie en moraal tot een loutere privézaak wilden maken, en daarmee de pacificerende werking van het beschavingsvernis ondermijnde, dat vervolgens in de recente decennia door de mei-68'ers vakkundig werd vernield?

(deze bijdrage verscheen eerder licht ingekort in Doorbraak oktober 2005)