Onze taalomgeving vandaag, in berichtgeving, debatten en publieke standpunten, wordt dagelijks vervalst of soms zelfs vergiftigd door sluipende begrippen (concept creep): termen met een negatieve lading worden steeds ruimer gebruikt, om steeds meer dingen te omvatten die niet dezelfde draagwijdte hebben als de oorspronkelijke inhoud, om zo elke proportionaliteit in het denken terzijde te schuiven en aan allerlei zaken die niét onder het oorspronkelijke bergip vielen dezelfde negativiteit, sancties, gevolgen te hechten als aan dat oorspronkelijke begrip. De meeste lezers kennen intussen wel genoeg voorbeelden van de massieve uitbreiding van begrippen als racisme, fascisme, extremisme, discriminatie, geweld of agressie, slachtoffer, trauma, benadeling, kwetsend, mensenrechten, geestesstoornis, machtsverhouding, ondemocratisch, hondenfluitje, of ook het wijdverspreid gebruik van containerbegrippen zoals "grensoverschrijdend gedrag" waarmee men alles in één pot kan stoppen. Typisch is vooral dat men onder één noemer dingen brengen die qua ernst of belang of maatschappelijke schadelijkheid zeer verschillend zijn in gradatie. Zoals sommige flaminganten in het verleden te snel over een kaakslag spraken, wordt nu vooral aan de andere zijde dit soort amalgaam dagelijks gebruikt. Het fenomeen bestaat ook bij woorden die een positieve connotatie hebben, en die als holle frasen worden gebruikt (in het Engels spreekt men van weasel words, wezelwoorden die zich aan elke duidelijke betekenis onttrekken), zoals diversiteit, sociaal, inclusie, e.d.m. En daarnaast kennen we ook een reeks wijdverspreide eufemismen, waar ik vandaag nu eens niet nader op inga.
"Grensoverschrijdend gedrag" is de jongste tijd wel de kampioen inzake woordmisbruik. Zeker als men daar dan ommiddellijk de term zero tolerantie aan koppelt. Zero tolerantie is nooit een goed idee, maar het wordt helemaal ondraaglijk als de mate van (gebrek aan) tolerantie geen gradaties meer kent en bij manier van spreken "levenslang" wordt gevorderd voor alle feiten die onder zo'n ruime categorie vallen. Binnenkort kunnen we het strafwetboek misschien vervangen door één wetsartikel: grensoverschrijdend gedag wordt bestraft met een gevangenisstraf tussen 1 dag en levenslang. Leve de willekeur ! Probeem opgelost, nietwaar?
Zouden we elke auteur van dit soort gluiperige woorden niet best direct opvorderen om klare taal te spreken, dat wil zeggen preciezer te zijn, en geen containertaal maar stukgoedtaal te gebruiken ? Hem erop wijzen dat hij enkel maar probeert mee te surfen met verontwaardiging over dingen die veel erger zijn ? Natuurlijk krijg je dan het verwijt te minimaliseren. Dat is geen minimaliseren, maar de dingen in hun juiste proportie weergeven, en met de juiste woorden. Want Carl Linnaeus wist het al: nomina si pereunt, perit et cognitio rerum : als de juiste benamingen teloorgaan, gaat ook de kennis der dingen teloor. En in vele gevallen gaat zo niet enkel onze kennis, maar ook onze vrijheid teloor.
(deze column verscheen in Onaf januari 2023)
Posts
