Een grondwet voor Vlaanderen ?

Een echte grondwet is een gekwalificeerde vorm van antipolitiek

Sommige lezers zullen zich herinneren dat ik destijds met Hugo Portier in het Vlaams Parlement de petitie verdedigde om een Vlaamse grondwet op te stellen. Deze werd door de meerderheid verworpen omdat wij ons niet wilden houden aan de grenzen van de beperkte bevoegdheden die de Belgische grondwet aan de Vlaamse deelstaat gunt. Maar men beloofde wel om academici te laten onderzoeken wat wel mogelijk was.

Zij kwamen tot de correcte vaststelling dat de constitutionele autonomie van Vlaanderen onder de huidige Belgische grondwet zeer beperkt was en schreven een ontwerp van gronddecreet dat omvatte wat wél kon (in essentie zijn dat de bepalingen van alle "bijzondere decreten", d.i. decreten die met tweederde meerderheid moeten worden goedgekeurd).

Aangezien dit wat mager was, werd ook een handvest voorgesteld zonder grondwettelijke rang, waarin Vlaanderen beginselen zou vooropstellen voor de uitoefening van zijn bestaande wetgevende en andere bevoegdheden. Het was een genuanceerde tekst opgesteld door prof. Rimanque (UA), één van de weinige onafhankelijke constitutionalisten van ons land (d.w.z. die niet ook enige andere overheidsfunctie bekleedt dat het hoogleraarschap). Rimanque was zo wijs om dat niet de titel grondwet te geven (al zouden vele bepalingen ervan in een Vlaamse grondwet niet misstaan) omdat dit eigenlijk burgerbedrog zou zijn: een document zonder rechtelijk bindende waarde de naam geven van de hoogste rechtsnorm.

De politieke partijen hebben natuurlijk anders gehandeld: elk van hen heeft intussen die tekst geheel herschreven. De Batselier (2004) was dan nog zo bescheiden (tegen zijn natuur in) om het nog steeds een "handvest voor Vlaanderen" te noemen, maar kon het al niet laten het tegelijk een grondwet te noemen. De VLD verwierp dat terecht als te socialistisch en beperkte zich in eerste instantie tot haar versie van het genoemde gronddecreet, met een liberale preambule erbij, maar kon het al evenmin laten het over een grondwet te hebben. En het werd helemaal een "Vlaamse grondwet"bij onder meer CD&V/N-VA en Vlaams belang .... De partijen wensen elk hun tekst als een resolutie te laten goedkeuren door het Vlaams Parlement. Dit is om meerdere redenen een slecht idee. Ik geef U de twee die ik de belangrijkste vind.

Op de eerste plaats is het geen bewijs van Vlaamse zelfbevestiging, maar van onmacht om de titel grondwet te geven aan een document dat alleen maar een resolutie is, dus nog niet eens een wet. De grondwet zou de beginselen uitdrukken voor een behoorlijke wetgeving op de gebieden van Vlaamse bevoegdheid, de grenzen waarbinnen het Vlaams parlement zou moeten blijven, maar krijgt een rang lager dan welk decreet ook ! Dat het parlement er misschien zorg voor draagt om in zijn decreten die grondbeginselen te eerbiedigen in plaats van ze meermaals te verkrachten (denk bv. aan de Deurganckdokdecreten). Een parlement moet goede wetten maken en zich niet bezighouden met het stemmen van resoluties uit onmacht of onwil om haar wetgevende taak te vervullen.

De tweede reden heeft te maken met de vraag wat de essentiële inhoud is van een grondwet. Dat is m.i. de rule of law, de rechtsbescherming van de burger tegen de politiek en de overheid. Jammer genoeg denken velen dat dit best gebeurt door ronkende verklaringen van grote mensenrechten. Zij dwalen. Essentieel voor een rule of law zijn de concrete garanties en instituties die de fundamentele vrijheden waarborgen. Zo bv. is voor de vrijheid van meningsuiting in de praktijk de regel van artikel 25 van de Grondwet over de "getrapte" immuniteit (de verspreider is niet aansprakelijk als de drukker gekend, is, de drukker als de auteur gekend is) minstens zo belangrijk als het principe zelf. Die grondwettelijke garantie is in het Vlaams-Blok-arrest compleet overboord gegooid, ongestraft omdat het Hof van cassatie zijn voeten veegt aan de grondwet onder het mom van de voorrang van de mensenrechten.

Maar Vlaanderen heeft geen bevoegdheid inzake justitie en rechtsbescherming. Zo is het ontstellende gebrek aan bescherming van de burger door het nauwelijks nog functioneren van de Raad van State vooralsnog een federale aangelegenheid. Over wat het meest nodig is, vindt men dan ook in de ontwerpen nauwelijks een woord.

Onze politici willen eigenlijk geen echte grondwet; een echte grondwet houdt de inperking in van hun macht. De kern van een echte grondwet is een gekwalificeerde vorm van antipolitiek: ze moet waarborgen dat de politiek niet de overhand krijgt in de samenleving, dat er géén primaat van de politiek heerst, maar rule of law. Of met de woorden van de Amerikaanse opperrechter Antonin Scalia: een grondwet dient om ons te beschermen tegen de vandaag heersende opvattingen, niet om ze op te leggen. Het zal de lezer niet verbazen dat met name het socialistische ontwerp van grondwet precies het tegenovergestelde beoogt.

(Een kortere versie hiervan verscheen in Doorbraak mei 2006)