Franse ratten (bis)

Nu het oude spotlied "Fransche ratten, rold uw" matten" blijkbaar nog steeds een geschikte provocatie is van mensen die niets van nze vaderlandse geschiedenis kennen, heb ik nog wel enkele aanvullingen bij mijn eerder blogje "Fransche ratten: Vanhecke kent zijn klassiekers niet".

Ik dacht dat de uitdrukking rat voor de Fransen te maken had met het leegplunderen van de voorraden door de Franse troepen onder Napoleon. Het blijkt dat de uitdrukking toch nog een enigszins andere connoatatie moet hebben gehad. In het Woordnebeok der Nederlandse Taal wordt de uitdrukking "Franse rat" (met "Franse" erbij) in het bijzonder geduid te worden voor een avonturier of een gelukzoeker. Er zijn wel geen citaten van voor 1813. Maar voordien werd het woord rat ook al in die zin gebruikt, vaker ook als "kale rat". De Fransen beantwoordden blijkbaar in het bijzonder aan een voordien reeds gebruikte uitdrukking. De uitdrukking "kale rat" voor armoedzaaier vinden we alvast al in de 17en en 18e eeuw. En Conscience schreef in die lijn: "De vreemde gelukzoekers, die, uit armoede hun vaderland verlatende, in België komen, en daer door uitwendige pracht … willen doen gelooven dat zy iets zyn, noemt men te Antwerpen … Ratten; maer dewyl de meesten dezer kwakzalvers ons uit het Zuiden toekomen, begint het volk dezen spotnaem nu uitsluitelyk toe te eigenen aen de leden eener enkele groote natie". Met het laatste kan moeilijk iets anders dan Frankrijk bedoeld zijn. En de beschrijving van Conscience past in ieder geval vandaag nog steeds voor een bepaalde categorie franstaligen in de Gordel rond Brussel...